ما انسان‌ها بدنیا آمده‌ایم تا در زمینه‌هایی که استعدادشان را داریم، رشد نماییم. هر انسانی حداقل در چهار زمینه استعداد دارد. فقـط بایستی آنها را کشف نماییم و پرورششان دهیم تا به خود شکـوفایـی برسیم. می‌خواهم رو راست باشم، این کار اصلاً سـاده و راحت نیسـت به‌این خاطر هم، کسانی که به آن دسـت می‌یابند به پاداشی بزرگ در دنیا و آخرت می‌رسند. خداوند ما را مسؤول این کارسنگین کرده تا خودمان را رشد دهیم و بعد عامل رشد دیگران باشیم. پایه و اسـاس خودشکوفایی مجهز شدن به خودکنترلی است.

«يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا كُتِبَ عَلَيْكُمُ الصِّيَامُ كَمَا كُتِبَ عَلَى الَّذِينَ مِنْ قَبْلِكُمْ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ»

ای کسانی که‌ایمان آوردهاید ! بر شما روزه واجب شده است، همان گونه که بر کسانی که پیش از شما بودهاند واجب بوده است، تا باشد که پرهیزگار شوید.‏(آیه ١٨٣ از سوره بقره)

 صیام با صوم فرق دارد. صوم یعنی خودداری کردن و صیام یعنی بشدت خودداری کردن. چرا ما باید هنگام روزه‌داری بشدت از برخی چیزها بپرهیزیم؟ تا به تقوا دست یابیم. {جوابی ساده و کوتاه اما پر محتوا} چه رابطه محکم و جالبی بین صیام و تقوا وجود دارد! تقوا در اینجا یعنی خودکنترلی. آمدن 257 بار کلمه‌ی تقوا و مشتقاتش در قرآن، نشان می‌دهد که چقدر کلمه‌ای کلیدی است. از آنجا که قرآن راهنمای چگونه زندگی کردن است پس می‌توان گفت تقوا کلمه‌ای کاربردی در تمامی عرصه‌های زندگی است. خودکنترلی یعنی آگاهانه و هوشیارانه ببینی، بشنوی، بگویی، بخوری، بروی، بیایی، بخوابی، بیدار شوی، ببخشی، عصبانی بشی، بخندی،گریه کنی، کاری را انجام دهی یا ندهی و... خلاصه کل زندگیت در کنترلت باشد. روزه عملی است که دقیقاً این خودکنترلی را به ما می‌دهد چون قرار است هنگام روزه تمامی جوارح و جوانح ما در حال روزه باشند. ما در ماه رمضان در دوره‌ی فشرده‌ی خودکنترلی ثبت نام کرده‌ایم تا بتوانیم در پایان دوره، مدال طلای خودکنترلی را بر گردن بیاویزیم و با تجربه‌ای که به دست آورده‌ایم در یازده ماه دیگر سیر صعودی داشته، روز به روز قله‌های موفقیت و خودشکوفایی را فتح کنیم و به معنای واقعی خلیفه‌ی الله روی زمین باشیم چون اگر خود را کنترل کنیم، درونی آباد خواهیم داشت وبه تبعِ درون آباد بیرونی آباد خواهیم داشت. 

استاد حسن هضیبی می‌فرماید: 

دولت قرآن را در درون برپا کنید تا دولت قرآن در بیرون برپا شود.

خودکنترلی و موفقیت

موفقیت یعنی آنچه را می‌خواهی، بدست آوری - یعنی آنطور که می‌خواهی زندگی کنی - یعنی به آرمان‌های خود دستیابی - یعنی کاری را انجام دهی که احساس می‌کنی، خداوند تو را برای آن مأمور کرده است. 

چرا به موفقیت نمی‌رسیم؟!

بیش از ١٥ دلیل برای آن می‌توان تصور کرد ولی به ٣ دلیل اشاره می‌کنم.

الف) استفاده از اصل سادگی و سرعت در مسیر موفقیت 

می‌خواهیم ساده و سریع حافظ قرآن شویم. می‌خواهیم ساده و سریع ثروتمندشویم. می‌خواهیم ساده و سریع..  

 در حالی که تمامی موفقیت‌ها با سختی و در بلند مدت حاصل می‌شوند و راه میانبری وجود ندارد. روزه به ما یاد می‌دهد که موفقیت ساده و سریع بدست نمی‌آیند بلکه باید صبر کنی و سختی‌ها را تحمل کنی. 

ب) بهانه‌تراشی 

بهانه، دلایلی است که ما در توجیه انجام ندادن کاری به خودمان یا دیگران ارائه می‌دهیم در حالی که افراد دیگری در شرایطی مشابه یا حتی بدتر آن کار را انجام داده‌اند. وقتی می‌توانیم بهانه نیاوریم که خود کنترلی داشته باشیم. 

در رمضان یاد می‌گیریم هر طوری که شده بایستی امر خدا را اجرا کنیم و روزه بگیریم و هیچ بهانه‌ای در حالت عادی قابل قبول نیست - مگر مریضی، پیریِ طاقت فرسا و حالت‌های اضطراری دیگر - پس می‌توان در سایر ماههای سال چنین عمل کرد و برای انجام کارهای نیک هیچ بهانه‌ای نیاوریم و هیچ بهانه‌ای را از خود قبول ننماییم. 

ج) عدم اولویّت‌بندی در کارها

کسی می‌تواند به موفقیت برسد که بیشتر، کارهای مهم و غیر فوری انجام دهد و اصلاً در باتلاق کارهای غیرفوری و غیر مهم قرار نگیرد یا به ندرت وارد شود اما زود هم خارج گردد و سعی کند کارهای فوری و غیر مهم را کنترل کند و از کارهای مهم و فوری هم راه گریزی نیست. وقتی می‌توانیم اینطور کارهایمان را اولویت بندی نماییم که خود کنترلی داشته باشیم. 

روزه به ما یاد می‌دهد برای کسب ثواب بیشتر، حق نداریم هر کاری را هنگام روزه داری انجام دهیم بلکه بایستی به کارهایی مشغول شویم که مفید هستند و ما را به قرب الهی می‌رسانند.

خود کنترلی و خانواده 

زنان و مردان طوری به دنیا می‌آیند که مکمل همدیگر باشند. آنها ویژگی‌های متفاوتی دارند که وقتی به شکل مناسبی با هم ترکیب شوند کمال، تعادل و هماهنگی ای را که خداوند مقرر کرده‌اند، ایجاد می‌کنند. ویژگی‌های اساسی ازدواج ، آرامش، اعتمادو احترام، نفع رسانی به همدیگر است. مردان و زنان ممکن است در طول زندگی زناشویی خود اختلافات زیادی با هم داشته باشند ولی تا وقتی که آرامش، اعتماد و احترام، نفع رسانی به همدیگر در بینشان باقی بماند زندگی زناشویی می‌تواند ادامه پیدا کند. 

ازدواجی موفق خواهد بود که سازگاری سرلوحه‌ی آن باشد. داشتن ارزش‌های مشابه بین زن و شوهر است که باعث سازگاری با هم می‌گردد. زوج‌های خوشبخت ظاهراً در مورد فرزندان، اخلاقیات، پول، سیاست، دین، شغل و.... ارزش‌های بسیار مشابهی دارند اما به‌این معنا نیست که اصلاً با هم اختلاف نداشته باشند بلکه می‌توانند عاشق هم باشند و در عین حال باهم اختلاف نظر داشته باشند ولی به شرطی که چیزهای مورد اختلاف، بر اصول مهمی که در رابطه شان وجود دارد مثل فرزندان، فضای آرام خانواده و بصورت کلی، ارزش‌ها، ارجحیت پیدا نکند. می‌توان با خود کنترلی در زمانی که اختلافات پیش می‌آیند اوضاع را دردست گرفت و از این منجلاب به ساحل آرامش زندگی خانوادگی رسید.

این اختلافات مخصوص زن و شوهر نیست بلکه پدر و مادر با فرزندانشان هم دچار اختلاف می‌شوند و این خود کنترلی است که به دادشان می‌رسد. تربیت فرزندان کار آسانی نیست و صبر و حوصله و هزینه‌ی مادی و معنوی زیادی می‌طلبد و این جز با خود کنترلی میسر نیست.

روزه است که‌این خود کنترلی را به ما می‌دهد چون باید هنگام روزه بودن اخلاقی زیبا داشت و عصبانی نشد و تسلطی کامل بر زبان وحرکات خود داشته باشیم که همگی لازمه‌ی یک زندگی خانوادگی خوب و عالی است. 

خود کنترلی و پس‌انداز پول 

ما در دنیایی زندگی می‌کنیم که در آن پول نقش اساسی ایفا می‌کند. با پول می‌توان دنیا و آخرت خود را آباد کرد. عوامل زیادی در وجود مشکلات مالی دخیل اند اما شاید نبود خود کنترلی مهم ترین آنها باشد. عدم خود کنترلی یعنی عدم برخورداری از توانایی به تاخیر انداختن زمان برآورده کردن آرزوها درکوتاه مدت. بیشتر ما دوست داریم پولی را که بدست می‌آوریم زود خرج کنیم اما چرا اینگونه است؟ این مسئله به دوران کودکی ما بر می‌گردد. وقتی پولی دریافت می‌کردیم اولین کاری که به آن فکر می‌کردیم خرج کردن آن پول برای خرید خوراکی‌های متنوع بود و این خریدها به ما لذت می‌دادند حالا که بزرگ شده‌ایم ( طبق نظریه‌ی شرطی شدن) به دنبال این هستیم که وقتی پولی کسب کردیم آن را زود خرج نماییم تا لذتی را بدست آوریم و خوشحال شویم.

معادله‌ی ذهنی ما این است: (خرج کردن پول = لذت و خوشحالی) ولی ما بایستی این معادله را به (پس‌انداز کردن پول - لذت و خوشحالی ) تبدیل کنیم. خواه‌ این پس انداز، سرمایه‌گذاری مالی، ذخیره کردن مقداری از دارایی برای روز مبادا، کمک به نیازمندان و فقرا، سرمایه‌گذاری در صدقات جاریه و... باشد. 

روزه دقیقاً این را به ما یاد می‌دهد: وقتی روزه هستیم از خریدهای اضافه و بازار رفتن‌های بی مورد خودداری می‌کنیم در نتیجه پولمان ذخیره می‌شود. در رمضان زکات، زکات فطر و صدقه نافله پرداخت می‌کنیم که‌این خود پس اندازیست معنوی برای دنیا و آخرت. با این سبک تعامل با پول به فرزندانمان یاد می‌دهیم که آنان هم، چنین باشند پس این رمضان است که ما را به خود کنترلی در مورد پول می‌رساند تا در سایر ایام هم اینطور عمل کنیم.

خود کنترلی و سلامتی 

خوشبختانه امروزه عواملی که در گذشته منجر به مرگ می‌شدند، حذف شده‌اند یا به حداقل رسیده‌اند مثل: سل، فلج اطفال، مالاریا و... ولی بجای آنها چیزهای دیگر عامل مرگ شده‌اند و بسیاری را دچار نارحتی کرده‌اند مثل بیماری‌های قلبی، انواع سرطان، دیابت و...که همگی تا حدود زیادی توسط اشخاص قابل کنترل هستند. اگر سلامتی ما به بیماری تبدیل شود تمامی زندگی‌ها تحت شعاع قرار می‌گیرند و نمی‌توانیم زندگی مطلوبی داشته باشیم.

عادت‌های کلیدی برای حفظ سلامتی 

سیگار نکشیدن – مشروب ننوشیدن – مواد مخدر استفاده نکردن - استفاده کمتر از شکر، نمک و چربی‌های مضر – بعد از غذا فوراً چای ننوشیدن – در بین غذا آب، دوغ و.... ننوشیدن - با معده‌ی پر نخوابیدن – پرخوری نکردن - ٣٠ دقیقه پیاده روی یا ورزش‌های سبک دیگر در طول شبانه روز. برای رعایت هر کدام از این موارد به خودکنترلی شدیدی نیاز دارم. در رمضان تمامی موارد بالا تمرین می‌گردند تا برای روزهای آتی سال هم آنها را در خود نهادینه کنیم. با پیاده رفتن به مساجد برای نمازهای یومیه و تراویح، ورزش هم انجام شده است البته به معنای کنار نهادن ورزش‌های اختصاصی نیست. 

خود کنترلی و شادی

شادی احساسی است که هر کسی دوست دارد داشته باشد. تنها زمانی می‌توانیم به شادی واقعی دست پیدا کنیم که خود کنترلی داشته باشیم. میزان شادی ما به اندازه میزان کنترلی است که بر زندگی خود داریم و میزان ناراحتی ما به اندازه‌ی میزان کنترلی است که بر زندگی خود نداریم. خوب است بدانیم شادی از درون ما سرچشمه می‌گیرد و ناراحتی از عوامل بیرونی. فقط وقتی که خود کنترلی داشته باشیم حس می‌کنیم فرمان زندگی را در دست داریم و خودمان آن را می‌رانیم در نتیجه احساس قدرت، هدفمندی و شادی می‌کنیم.

عناصر تشکیل دهنده‌ی شادی

سلامتی 

سالم بودن از نظر جسمی و روانی شرط اساسی برای یک زندگی خوب و شاد است. 

 وقتی روزه هستیم هم جسممان و هم روحمان باکسب معنویات به تعادل می‌رسد.

کار ارزشمند  

برای اینکه واقعاً شاد باشیم باید کارهایی انجام دهیم که از آن لذت می‌بریم و با انجام آنها برای خود، خانواده وجامعه احساس مفید بودن می‌کنیم و این با خودکنترلی میسر است. 

در رمضان اصل بر این است که خود را از تمامی گناهانی که به ما و جامعه ضرر می‌رسانند بشدت دوری کنیم اگر کار مضر انجام ندهیم حتماً کار مفید انجام می‌دهیم در نتیجه عملی ارزشمند انجام داده‌ایم پس  می‌توانیم همیشه‌این حالت را نگه داریم.

روابط خوب

توانایی ما در ایجاد و حفظ یک رابطه‌ی عالی با همسر، فرزندان، دوستان، همکاران و دیگران مقیاسِ حقیقی میزان سلامت روانی شماست و هر چه‌این روابط بهتر و باکیفیت تر و مداوم تر باشند، شادتر هستیم و این منظور بدست نمی‌آید مگر این که بر رفتار و افکار و گفتار و عادت‌های خود کنترل کامل داشته باشیم. 

خود شکوفایی 

خودشکوفایی یعنی بتوانیم همه‌ی کارهایی را که می‌توانیم، انجام دهیم. خودشکوفایی وقتی اتفاق می‌افتد که تمامی توانایی‌های بالقوه‌ی خود را بالفعل کنیم زمانی به خود شکوفایی می‌رسیم که نیازهای قرار گرفته در هرم نیازهای آبراهام مازلو را برطرف کنیم. لازمه‌ی دستیابی به‌این نیازهای اساسی، تلاش‌های مستمر و خودکنترلی است. 

رمضان به ما یاد می‌دهد که قدر خوردنی‌هایمان را بدانیم و به کسانی که خوراک، پوشاک و هزینه‌ی تهیه‌ی مسکن ندارند کمک کنیم تا از آنها برخوردار باشند بادادن زکات و صدقه. 

روزه ما را وا می‌دارد به گونه‌ای رفتار کنیم که دیگران از دست و زبان ما در امنیت باشند. بدین سبب امنیت سلامتی و اخلاقی و شغلی و خانوادگی و... فراهم می‌شود.

در رمضان احساس تعلق ما به گروه بزرگ مسلمانان در سراسر دنیا پررنگتر می‌شود اما چگونه؟ همه با هم رمضان را شروع می‌کنیم و با هم عید می‌گیریم و همه به یک سو نماز می‌گزاریم و یک کتاب ( قرآن ) تلاوت می‌نماییم و یک خدا را می‌پرستیم و بیشتر در خانواده حضور می‌یابیم و با همدیگر سحری می‌خوریم و افطار می‌کنیم و خویشاوندان و دوستان برای کسب ثواب بیشتر همدیگر را برای افطار دعوت می‌کنند که‌این کار موجب انس و الفت و احساس تعلق خاطر به همدیگر می‌شود. 

در رمضان بیشتر به خود و دیگران احترام می‌گذاریم با غیبت نکردن همدیگر، دروغ نگفتن، تهمت نزدن، تجسس نکردن و... و بصورت کلی خود را از انواع گناه فردی و اجتماعی محفوظ می‌کنیم و با این کارها نیاز به عزت نفس و احترام در ما ارضاء می‌شوند ولی تمامی این موارد موقعی محقق می‌شوند که کنترل شدیدی بر تمامی رفتارها و افکار خود داشته باشیم. وقتی این نیازها را برآورد کردیم آنگاه به خودشکوفایی نائل می‌آییم و منشأ خیر و برکات برای خود و دیگران می‌شویم. 

رمضان این مدرسه‌ی پیشرفته ما را در راه رسیدن به خوشبختی یاری می‌دهد تا در تمامی ایام سال چنین زندگی سالم و بی‌حاشیه و پاکی داشته باشیم پس هدف اصلی از روزه دستیابی به خود کنترلی است که آن هم توشه‌ای است مطمئن برای رسیدن به هدایت و فلاح.

 وآخر دعوانا ان الحمد لله رب العالمین